Onze aardappel heeft nu wel lang genoeg gerijpt in z’n banaliteit

Mijn lievelingsgerecht? Ik krijg het water in de mond van aardappelschijfjes in de pan met een burger en knapperige groentjes. Of van een fris groen slaatje met krieltjes en een scheutje dressing. Soms sta ik watertandend achter het fornuis en bereid ik voor het gezin een hachis parmentier met spinazie onder een goudbruin korstje. Ook dat is smullen.

Inderdaad, ik lust al eens een patatje. Net zoals mijn grootvader zaliger. Wanneer hij aan tafel schoof, deed hij dat met een bord vol piepers en daarnaast nog wat. We zijn niet alleen. Onze voorliefde voor de goede oude aardappel delen de Cools’en al generaties lang met zowat elke andere Belgische familie.

Het is dan ook echt een product van bij ons. Uit GfK-onderzoek blijkt dat 75% van de aardappelen op ons bord van Belgische komaf is. Bovendien wordt maar liefst 10% van de verse aardappelen die geconsumeerd worden in België, rechtstreeks bij de boer gekocht. Het is de korte keten bij uitstek.

Toch is België niet hét aardappelland. De grootste aardappelconsumenten zijn de Wit-Russen met 125 kg per hoofd per jaar. Wij Belgen zitten slechts aan 70 kg. Meer nog, overal ter wereld stijgt de aardappelconsumptie, behalve hier. In België, en bij uitbreiding het grootste deel van Europa, daalt dit cijfer zienderogen.

Donald Muylle

Waarom? Ten eerste is er, als gevolg van het rijke aanbod van wereldkeuken in onze restaurants en supermarkten, de concurrentie van andere maaltijddragers zoals pasta of rijst. En dan is er nog de quinoahype. Men gaat op zoek naar nieuwe dingen en wanneer iets aanslaat, wordt het lekker gecommercialiseerd. Zo is quinoa plots de nieuwe superfood en zou dit gezonder zijn dan de aardappel. Onder het goedkeurend oog van menig foodblogger, lepelen we onze kommetjes gekookte quinoa naarstig leeg, terwijl eenzelfde portie aardappelen heel wat minder kilocalorieën bevat.

Ten tweede is ook convenience food aan een opmars bezig. Hoewel de Donald Muylles en Ixina-keukens ons bij het tv-kijken om de oren vliegen, hebben we steeds minder de tijd om te kokkerellen, laat staan om aardappels te schillen en te koken. Toch moet onze dagelijkse kost vers zijn, gezond en als het even kan afkomstig uit eigen streek. Op Anuga, de grootste voedingsbeurs ter wereld, ontdekte ik diepgevroren krieltjes met schil, verkrijgbaar met vier verschillende verse kruiden. Drie minuutjes de microgolfoven in en klaar. Dit is een nieuwe wind die door de aardappelconsumptie waait.

Dan zijn er nog de kleinere verpakkingen. 25 jaar geleden vond je in de winkel aardappelzakken van 5, 10 of zelfs 25 kg. Veel aardappels kregen zo de tijd om te kiemen en verdwenen in het compostvat. Pure verspilling. Als sector hebben we daarom bewust gekozen voor de verkoop van aardappelen los uit de bak of in zakken van 1 tot maximaal 5 kg. Correct, de consumentencijfers, die berekend worden op basis van de verkochte volumes, wijzen nu op een consumptiedaling wat verse aardappelen betreft. Maar belangrijker is dat de Belg nu beduidend minder aardappelen bij het groenafval gooit.

Michel Montignac

Op zoek gaan naar nieuwigheden doen we ook op restaurant, waar we het water in de mond krijgen van verse culinaire ervaringen. Een tartaar van dit, een zalfje van dat ... De aardappel in al zijn glorie krijgt dan ook nog zelden een plekje op de menukaart. Hij is te alledaags, goedkoop en overal verkrijgbaar. Banaal zelfs. Niemand krijgt het nog warm van patatten. Men noemt hem in Engeland niet voor niets de ‘humble spud’.

Dan is het niet moeilijk om hem opzij te schuiven. Meermaals zagen persoonlijkheden, toevallig niet gespeend van enige commerciële goesting, in de aardappel de vijand van hun eigen “gezonder” alternatief. Hun verhaal – vaak gebaseerd op een niet bevestigde studie van een of andere universiteit van vreemde origine – gaat dan handig gepaard met een lucratief santenkraam van gesigneerde kookboeken, borden, tassen, lepels, noem maar op. Michel Montignac zette in de jaren ‘90 de toon toen hij opperde dat de aardappel niet te combineren valt met vlees en groenten. “La pomme de terre c’est un légume.” Om gezond te kunnen leven, moest men meer wijn gaan drinken en foie gras eten, natuurlijk liefst van al die met zijn naam op het etiket.

En hij verkocht zever in pakjes. Zowel de oude als de nieuwe omgekeerde voedingsdriehoek schuiven na voldoende water de aardappel samen met andere koolhydraten en groenten naar voor als de basis van een gezonde en duurzame voeding. De aardappel heeft alleen maar vrienden. Er is plaats voor rijst, pasta én quinoa, maar laat ons stoppen met de aardappel weg te schrijven. Hij heeft nu wel bewezen dat hij het recht heeft om uit zijn eigen banaliteit gehaald te worden.

Ceci n’est pas une pomme de terre

De aardappel is niet meer de patat die hij geweest is. 25 jaar geleden kwam men op de proppen met gewassen Bintjes. Die zagen eruit zoals de meeste naakte mensen. Onvolmaakt. Vandaag zie je op gewassen aardappelen bijna geen vlekje meer. Vastkokende aardappels bloemen niet meer, ze hebben een mooie dunne schil die je makkelijk mee kan opeten … De aardappelsector toont al jaren zin voor innovatie en floreert in z’n eigen modernisering.

Zo is de aardappelteelt wat ‘staple food’ betreft de derde grootste teelt ter wereld, na granen en rijst. En hier komt nog verandering in. Overal wordt de teelt gestimuleerd omwille van de enorme voedingswaarde enerzijds en zijn duurzaamheid anderzijds. De aardappelteelt verbruikt minder land dan graan en minder water dan rijst. En water wordt de uitdaging van morgen. Dat weten ze in China maar al te goed. Ook om haar groeiende bevolking efficiënt te kunnen voeden, heeft men er in 2015 beslist om de basisvoeding van rijst en granen langzaamaan te vervangen door de aardappel. Veel mensen weten ook niet dat het aardappelloof heel wat CO2 uit de lucht haalt tijdens de groei.

Een vaste waarde op ons bord

Wij Belgen hoeven ons geen zorgen te maken. Ondanks het feit dat hij steeds in vraag wordt gesteld, blijft de aardappel een vaste waarde in de Belgische keuken. Deze loyaliteit is meer dan geruststellend. Ik zie de dalende aardappelconsumptie hier in België en Europa dan ook niet als een teken aan de wand. Ook als deze tendens zich verder doorzet, zal de slinger uiteindelijk toch weer de andere kant uitgaan. In de middeleeuwen vond de aardappel al vanuit Peru en via de Spanjaarden de weg naar onze contreien. Vandaag tonen we meer dan ooit honger voor dat wat exotisch is. In ‘de wereld ons dorp’, eindigt de aardappel hoe dan ook opnieuw op ons bord.